Proteinler Hakkında Her Şey

Hepimiz aldığımız mamanın protein oranına bakıyoruzdur muhtemelen. Peki kaçımız bu baktığı şeyin ne olduğunu gerçekten biliyor?
Vegan/vejeteryan beslenmede protein alımı nasıl olmalı?

Protein nedir?

Uzun moleküller halinde bulunan bir makro besin türüdür.

Proteinler, amino asitlerin peptit bağı denilen bir tür kovalent bağ ile birleşip oluşturduğu peptit isimli zincirlerden meydana gelen polipeptidin kıvrılıp hidrojen bağlarıyla 3 boyutlu bir şekil almasıyla oluşurlar.
Aşağıda bunun basit gösterimini görebilirsiniz:

Resim kaynağı

Proteinler hangi amino asitlerden oluşur?

Proteinleri oluşturan 20 farklı amino asit vardır. Bunlar vücudun ihtiyacı olanlar ve vücudun gerek duymadığı (kendiliğinden üretebildiği) amino asitler olarak ikiye ayrılır. Bunlar canlı türlerine göre değişiklik gösterebilir. Aşağıda kedi ve köpekler için gerekli olanlar “*” ile işaretli olarak insanlar için gruplandırma verilmiştir.

Gerekli Olanlar (9):

• İzolösin *
• Valin *
• Lisin *
• Histidin *
• Fenilalanin *
• Triptofan *
• Lösin *
• Treonin *
• Metionin *

*Tümü kedi ve köpekler için gereklidir.

Gerekli Olmayanlar (11):

• Alanin
• Glütamik asit
• Tirozin
• Arginin *
• Glisin
• Serin
• Asparajin
• Glutamin
• Prolin
• Aspartik asit
• Sistin

+1 Taurin (Kediler için gereklidir)
Taurin protein yapısında bulunmayan bir amino asittir. Kedi vücudu kendiliğinden taurin üretemez. Kedilerin diyetine eklenmelidir.

*Genel olarak hayvansal kaynaklı besinler essential, bitkisel kaynaklı besinler ise non-essential amino asitler barındırır.

Amino asitler nelerden oluşur, nasıl birbirinden ayrılır?

Amino asit molekülleri hidrojen, azot, karbon, oksijen ve kükürt atomlarından oluşur (Tümü ametal olduğu için kovalent bağ yaparlar.). Her amino asidin moleküler yapısı farklıdır. Amino asitler asidik, nötr veya bazik olabilir. Proteinlerin pH oranı da içeriğindeki amino asitlere bağlı olarak değişmektedir.
Aşağıda farklı amino asitlerin moleküler yapılarını inceleyebilirsiniz:

Resim kaynağı

Genel olarak bir amino asit molekülü aşağıdaki gibi gösterilir:

Resim kaynağı

*Sol taraftaki “H2N” grubu amino olarak, sağ taraftaki “COOH” grubu ise karboksil olarak adlandırılır. Amino ve karboksil grupları hiçbir amino asitte değişmez. “R” ile gösterilen kısım değişkendir ve amino asitlerin kimliğini belirleyen kısımdır.

Peptit bağı, peptit, polipeptit nasıl oluşur?

Peptit bağı, bir amino asidin amino bölümündeki hidrojen atomu ve bir başka amino asidin karboksil bölümündeki hidroksit iyonunun dehidrasyonuyla ortaya çıkar. Birsürü amino asidin peptit bağıyla birleşerek oluşturduğu zincire peptit denir. Daha sonra peptipler birleşerek polipeptit oluştururlar.
Peptit bağının oluşum şemasını aşağıda görebilirsiniz:

Resim kaynağı

Hangi amino asitler asidik, bazik, nötr; polar, non-polardır?

Polar ve asidik amino asitler:

• Aspartik asit
• Glütamik asit

Polar ve bazik amino asitler:

• Arginin
• Histidin
• Lisin

Polar ve nötr amino asitler:

• Asparajin
• Sistin
• Glutamin
• Serin
• Treonin
• Tirozin

Non-polar amino asitler (tümü nötr):

• Alanin
• Glisin
• İzolösin
• Lösin
• Metionin
• Fenilalanin
• Prolin
• Triptofan
• Valin

Proteinlerin sindirimi nasıldır, vücuda ne gibi etkileri vardır?

Proteinler mide ve ince bağırsakta sindirilirler. Vücuttaki pepsin enzimi peptit bağlarını yok ederek proteini amino asitlerine ayırır.

Karaciğerde amino asidin amino grubu ayrılır ve transaminasyon gerçekleşir. Daha sonra bu moleküllerin azot bulundurmayan bölümleri glikoza veya lipide dönüştürülür.

Vücutta proteinler işlenirken ortaya amonyak çıkar. Normal şartlarda vücut amonyağı zararsız hale getirir ancak karaciğer rahatsızlığı durumunda fazla protein alımı vücutta yüksek miktarda amonyak birikimine sebep olabilir.

Karaciğerde sistin glütamik asit ve glisin ile glütation üretilir. Glütationun eksikliği vücutta denge kaybı, dikkat dağınıklığı gibi mental problemlere sebep olur. Arginin karaciğerdeki amonyağı nötralize ederek detoksifiye etkisi yaratır. Metionin karaciğer lesitin üretilmesine ve vücuttaki kolestrolün düşürülmesine yardımcı olur. Treonin karaciğerde yağ birikmesini önler. Serin glikozun depolanmasına yardımcı olur.

Protein: karbonhidrat, yağ gibi temel bir kalori kaynağıdır. Ancak onlar gibi vücutta birikmez, kullanılmayan kısım vücuttan atılır. Bu yüzden kilo problemi olan hayvanlarda protein bazlı diyetler uygulanabilir.

Hayvansal protein mi, bitkisel protein mi?

Eğer biz insanlar için konuşuyorsak, bu soru “Bitkisel proteinler hayvansal proteinlerin yerini tutabilir mi?” şeklinde olmalı.
Hayvansal proteinler complete yani ihtiyacımız olan amino asitleri karşılayabilecek niteliktedir. Bitkisel proteinler ise genel olarak sadece bazı amino asitleri barıdırırlar. Bu yüzden vegan/vejeteryan bir diyeti benimseyen insanların bakliyat, soya, tohum gibi protein bakımından zengin besinleri sık ve dengeli miktarda tüketmeleri gerekmektedir. Aksi taktirde sağlık problemleriyle karşı karşıya kalınabilir. İnsan vücudunun %20’si proteinlerden oluşur.

Ancak hayvanlar için konuşuyorsak tümüyle bitkisel bir beslenme kesinlikle tercih edilmemeli. Sindirim sistemi hayvansal besinler için dizayn edilmiş kedi ve köpeklerin bitkisel kaynaklardaki tüm besinleri parçalaması ne yazık ki mümkün değildir.
Doğaları gereği kedi ve köpeklerin idrarları asidik olmalıdır. Bu yüzden aspartik ve glütamik asit bakımından zengin olan yumurta, balık, süt ürünleri hayvanınızın diyetinde hep olmasa da bulunmalıdır.
Kedi ve köpekler insanlardan daha fazla amino asit alımına ihtiyaç duyar. Kısaca cevap kesinlikle hayvansal protein.

Hayvanımın diyetine nasıl protein eklemeliyim?

Her canlının vücudu farklı miktarda amino asitlerden oluşan proteinler içerir. Dengeli bir şekilde amino asit alınabilmesi için sürekli olarak aynı tür besinler verilmemeli, diyetine çeşitli zaman aralıklarıyla farklı protein kaynakları eklenmelidir. Aynı zamanda dostunuz yediği şeyden sıkılmayacak, çeşitli beslenecektir.

Yumurta, özellikle bıldırcın yumurtası çok önemli ve zengin bir protein/amino asit kaynağıdır. Aynı şekilde keçi sütü, kefir, yoğurt gibi süt ürünleri de kaliteli protein kaynaklarıdır ve asidik yapıları sayesinde idrardaki pH oranını sağlıklı tutmaya yardımcı olurlar.

Aşırı veya yetersiz protein alımı nelere sebep olabilir?

Protein temel bir kalori kaynağıdır. Aşırı miktarda protein alımı kilo artışına sebep olabilir. Ancak protein kaynaklı kaloriler karbonhidrat ve yağ kaynaklı kalorilere göre çok daha az kilo alımına sebep olmaktadır.

Eğer hayvanınızda karaciğer problemi varsa fazla protein iç organlarını yoracaktır, bu da uzun vadede ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.

Fazla düşük miktarda protein alımı ise tüylerde matlaşmaya, dökülmeye, sertleşmeye sebep olur. Yetersiz enerji alımından ötürü kilo kaybına, hareketsizliğe, halsizliğe yol açar. Yaralar daha zor iyileşir. Hamile, emziren veya yavru hayvanların yetersiz protein alması yavrunun gelişiminin yavaşlamasına yol açar.

Protein alerjisi nedir?

Protein alerjik bir madde değildir. Daha da açığı vücudun %20’si proteinden oluşur ve bir canlının proteine alerjisi varsa yaşaması mümkün olamaz.

Protein alerjisi temel protein kaynaklarına olan alerjilerin genel bir adıdır. Mesela tavuk alerjisi bir protein alerjisidir.

Protein alerjisi genellikle by-products gibi kalitesiz besin tüketiminden ortaya çıkar, bu yüzden mamalarınızın içeriğine dikkat edin ve güvenilir firmalardan alışveriş yapın.

Eğer hayvanınızın protein alerjisi olduğunu düşünüyorsanız ona bitkisel bir yemek hazırlayıp 3-4 gün gibi süre aralıklarında tek seferde bir tane olmak üzere protein kaynakları karıştırın. Eğer onu dikkatli gözlemlerseniz alerjinin kaynağını bulabilirsiniz.

Hayvanınızda protein alerjisi olması asla onu çok düşük proteinli veya vegan bir diyetle beslemeniz gerektiği anlamına gelmiyor. Lütfen veterinerlerin bu tip saçma satış hilelerine aldanmayın.

Kısır hayvanların diyetinde protein miktarı az mı olmalı?

Hayır. İdrar yolu problemlerinin sebebi düşük sıvı alımı, fazla alkali idrar ve yüksek mineral tüketimidir. Hatta protein bazlı bir diyetin idrar yolu problemi olan hayvanlarda olumlu etkileri gözlemlenmiştir.

Yüksek ısı altında kaldıklarında proteinlere ne olur?

Protein kaynağı olan besin yüksek ısıda kurutulduğunda veya piştiğinde proteinin yapısındaki hidrojen bağları kırılarak proteinin 3 boyutlu yapısı değişime uğrar ve doğal özelliklerini kaybeder. Amino asitler gereken görevi yeteri kadar yerine getiremez. Yüksek ısı altında kalan proteinlerin sindirimi daha zordur, daha fazla kalori yakılması gerekir. Yüksek ısı peptit bağlarına zarar vermez, protein veya amino asit miktarını değiştirmez.

Albumin ve globulin nedir?

Karaciğerde üretilen iki tür proteindir.

Albumin kanda en fazla bulunan olmazsa olmaz bir proteindir. Kandaki bileşenlerin hareket etmesine ve damarlarda sıvı kalmasına yardımcı olur.

Globulin ise antikorların yapı taşıdır. Antikorlar vücudun bir bakteriye karşı oluşturduğu bağışıklık proteinleridir.

Patili dostunuzla birlikte sağlıklı bir hayat dileğiyle, hoşçakalın…